سرقت در حقوق کیفری ایران و مذاهب اربعه

سرقت در حقوق کیفری ایران و مذاهب اربعه

الف) بیان موضوع

از مسائل بحث بر انگیزی که طی اعصار مختلف ذهن بشر را به خود مشغول نموده، معضل دزدی و تعرض به اموال دیگران می باشد. اگرچه حاکمان بسیار کوشیده اند تا با این پدیده مقابله و آن را مهار نمایند و اندیشمندان تلاش ها نموده اند تا برای مداوای این بیماری اجتماعی به درمانی نافع نایل شوند با این حال موفقیت آنان در بیشتر موارد بسیار ناچیز یا حداقل، موقتی بوده است شاید بتوان گفت حکمی که در اسلام برای مقابله با آن بیان شده است (قطع دست) بیشترین بازدارندگی را به همراه دارد.

سرقت از یک سو به دلیل عدم نیاز به مهارت خاص و ویژه، شخص در هر سنی قادر به ارتکاب آن است و از سوی دیگر در اسلام به شدت مورد تنفر قرار گرفته است.

از علی بن موسی الرضا (ع) روایت شده که فرمودند: «سرقت از این جهت حرام شده است که موجب تباهی اموال و کشتن آدمیان می شود و غصب وتصرف غیر قانونی اموال منشا آدم کشی و درگیری و حسد خواهد شد. سرقت باعث می شود مردم دست از کسب و کار و حرفه و صنعت بر دارند و مردم به نگهداری اموال و پس انداز نپردازند؛ وقتی که ببینند کسی نسبت به اموال یاد شده، حق اولویت ندارند.»[1]

مذاهب مختلف اسلامی با توجه به استدلال هایی که از آیات و روایات کرده اند هر یک دید گاه های متفاوتی نسبت به احکام اسلامی دارند. این تحقیق در جهت آشنایی هرچه بیشتر، با اندیشه های فقهای مذاهب اسلامی، و روشن نمودن هرچه بیشتر موضوع سرقت تدوین شده است. سعی شده است تا آراء فقهای مذاهب اسلامی در مورد سرقت به صورت مقایسه ای و مسائل گوناگون مربوط به موضوع سرقت و چگونگی تحقق حکم کیفری آن و هم چنین احکام جدید در مورد آن مورد بررسی قرار گیرد.

 

[1].حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ترجمه : حاج شیخ محمد السرازی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1387ق، ص، 483-482

چکیده فارسی ......................................1

مقدمه.. 2

الف) بیان موضوع ................................2

ب) سوالات تحقیق .............................3

پ) فرضیه های تحقیق .........................3

ت) اهداف و کاربردها ........................4

ث) روش تحقیق..................................4

ح) معرفی پلان...................................5

بخش نخست: مفهوم و ارکان حقوقی و فقهی جرم سرقت ...6

فصل نخست: تعریف و تمییز سرقت از مفاهیم مشابه ...............7

مبحث اول: تعریف سرقت ..................7

گفتار اول: تعریف لغوی ..................7

گفتار دوم: تعریف اصطلاحی ..........7

بند اول: تعریف حقوقی سرقت .........8

بند دوم: تعریف فقهی سرقت ...........8

الف: تعریف سرقت در فقه امامیه .....9

ب: تعریف سرقت در فقه اهل سنت .9

1- فقه حنفی ...................................9

2- فقه مالکی ..................................9

3- فقه حنبلی .................................10

4- فقه شافعی ................................10

مبحث دوم: تمییز سرقت از عناوین مشابه ........................................11

گفتار اول: اختلاس، انتهاب- استلاب .............................................11

گفتار دوم: احتیال ...........................15

گفتارسوم: خیانت ..............................15

گفتارچهارم: مرقد و منبّج ...................17

گفتارپنجم:محاربه ..............................17

گفتارششم:لص (راهزنی) ...................19

فصل دوم: ارکان حقوقی و فقهی جرم سرقت .......................24

مبحث اول: رکن قانونی و شرعی .......24

گفتار اول: رکن قانونی ......................24

گفتار دوم: رکن شرعی .....................25

بند اول: کتاب الهی ...........................25

بند دوم: روایات ...............................26

مبحث دوم: رکن مادی .....................28

گفتار اول: عنصر ربودن ....................28

بند اول: پنهانی بودن ربایش ..............29

بند دوم: مباشرت یا عدم مباشرت سارق در ربایش ...........................30

گفتار دوم: عنصر مال ......................36

بند اول: منقول یا غیر منقول بودن مال ..............................................36

بند دوم: قابل تملک بودن مال .........37

الف: ربودن انسان و اعضای بدن انسان ............................................40

ب: ربودن اشیاء ممنوعه و حرام (مشروبات الکلی، خوک، آلات لهو و...) .......................................41

ج: ربودن داده ها و اطلاعات ..........44

گفتار سوم: تعلق به غیر داشتن ........45

بند اول: اموال بلا صاحب و مجهول المالک ...................................45

بند دوم: اموال تحت مالکیت یا تصرف دیگری ..............................47

بند سوم: اموال مشاع ......................48

بند چهارم: اموال مشترک و بیت المال ............................................49

بند پنجم: اموال بدهکار .................52

بند ششم: کفن دزدی ....................56

مبحث سوم: رکن معنوی ...............57

بند اول: اراده و اختیار ...................58

بند دوم: علم به حرمت سرقت ......60

بند سوم: علم به تعلق داشتن مال به دیگری ................................. ..60

بند چهارم: قصد سرقت ................61

الف: قصد دائمی یا موقتی بودن ربایش .........................................62

ب: قصد تقاص عینی و دینی .........64

بخش دوم: واکنش های کیفری قانونی و فقهی ناظر به سرقت ......................................67

فصل اول: واکنش کیفری ناظر به سرقت تعزیری.............67

مبحث اول: سرقت ساده تعزیری ....67

گفتار اول: تعریف سرقت ساده .....67

گفتار دوم: مجازات سرقت ساده ...68

بند اول: مجازات اصلی ........................68

بند دوم: مجازات های تبعی و تکمیلی ...68

مبحث دوم: سرقت مشدد تعزیری ..........69

گفتار اول: سرقت مقرون به پنج شرط مشدد ..........................................69

گفتار دوم: سرقت مقرون به آزار ...........70

گفتار سوم: سرقت مسلحانه دسته جمعی در شب ....................................71

گفتار چهارم: سرقت وسائل و متعلقات تاسیسات عمومی ...................... 72

گفتار پنجم: سرقت از اماکن محل وقوع حوادث طبیعی .........................73

گفتار ششم: کیف زنی و جیب بری .......73

گفتار هفتم: استفاده غیر مجاز از آب و برق و گاز و تلفن .......................74

گفتار هشتم: سرقت اموال تاریخی و فرهنگی ........................................76

گفتار نهم: سرقت فاقد شرایط اجرای حد و موجب اخلال در نظم ..........77

گفتار دهم: سرقت در فضای مجازی (سرقت رایانه ای) ........................ 77

 

فصل دوم:واکنش های کیفری ناظر به سرقت مستوجب حد..........79

مبحث اول: تعریف و شرایط اختصاصی سرقت مستوجب حد ......................79

گفتار اول: تعریف سرقت مستوجب حد.........79

گفتار دوم: شرایط اختصاصی سرقت مستوجب حد .....................................82

بند اول: علم به حرمت ربودن .......................82

بند دوم: محرز بودن مال ..............................83

بند سوم: هتک و ابطال حرز ........................83

بند چهارم: حد نصاب ..................................84

بند پنجم: فقدان ابوت (سارق پدر صاحب مال نباشد) ................................... 90

بند ششم: عدم ارتکاب سرقت در سال قطحی 91

بند هفتم: عدم غصب حرز از سارق ...............92

بند هشتم: برداشتن مال به عنوان دزدی ..........94

بند نهم: تناسب حرز با مال ........................95

بند دهم: اشتراط سرقت در بلاد اسلامی ...96

بند یازدهم: دولتی و وقفی نبودن مال .......99

گفتار سوم: حد سرقت ...........................101

مبحث دوم : کیفیت اجرا و مسقطات حد سرقت......................................106

گفتار اول : کیفیت اجرای حد سرقت ....106

بند اول : محل قطع در فقه مذاهب اسلامی .............................................106

بند دوم : میزان و کیفیت قطع ................109

بند سوم : شرایط قطع عضو سارق ..........111

بند چهارم : خطا یا عمد مجری حد .......116

بند پنجم :معالجه و پیوند عضو مقطوع ...119

گفتار دوم : مسقطات حد سرقت ........... 123

بند اول : عدم شکایت مالباخته ..............123

بنددوم : گذشت صاحب مال از سارق 124

بند سوم :تکذیب اقرار سارق و شهادت شهود توسط صاحب مال ........124

بند چهارم : سقوط عضو موضوع قطع .125

بند پنجم : رجوع سارق از اقرار ...........125

بند ششم : استرداد مال به صاحب آن ..125

بند هفتم : انتقال مالکیت مال به سارق قبل از صدور حکم ...................125

بند هشتم :توبه سارق پیش از اثبات سرقت .........................................126

بند نهم : ادعای مالکیت سرقت ..........126

بند دهم : نقصان قیمت مال ربوده شده ..............................................127

نتایج و پیشنهادها ..............................128

منابع و مآخذ .....................................133