تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم در اختلافات ناشی از مالکیت فکری در عرصه بین الملل

تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم در اختلافات ناشی از مالکیت فکری در عرصه بین الملل

مقدمه

امروزه اهمیت اقتصادی فزاينده حقوق مالکیت فکری برای همه کشورها با هر درجه از توسعه باعث بین المللی و پیچیده تر شدن این دسته از حقوق شده است.[1] هم اکنون اهمیت این حقوق از حیطه محدود جامعه ی داخلی کشورها به فضای وسیع نظام حقوقی بین المللی راه یافته و جایگاه رفیعی در بخش تجارت بین الملل کسب کرده است. در واقع اهمیت این دسته از حقوق به گونه ای است که امکان محدود نمودن آنها در چارچوب مرزهای یک کشور وجود نداشته و بدین وسیله این موضوعات معمولاً از حیطه حاکمیت یک نظام حقوقی فراتر رفته و با چندین نظام حقوقی ارتباط پیدا کرده و موجب تداخل نظام های حقوقی مختلف با یکدیگر می گردد.[2]

این عوامل و برخی عوامل دیگر همچون تفاوت های اقتصادی و سیاسی کشورهای شمال و جنوب که مسأله مهم تعيين و اعمال قانون مناسب توسط دادگاه صالح را بر مي انگيزد، مقتضي ، آن است كه درهر قضیه ماهیت و ویژگی های هر موضوع را به خوبی در نظر گرفت.

در حقوق بین الملل خصوصی هدف قواعد حل تعارض تعيين دادگاه صالح ودست یابی به قانون مناسب برای اعمال بر موضوع مطروح می باشد. از سال 1970 میلادی به بعد با توجه به توسعه فن آوری های جدید مثل انتقال ماهواره ای و انتقال اطلاعات از طریق پایگاه های اطلاعاتی شبکه های بین المللی کامپیوتری از یک سو و افزایش سرقت های ادبی و هنری به علت تسهیل امکان نسخه برداری و تکثیر از سوی دیگر، مولفان و مخترعین و سرمایه گذاران در آثار فکری وهنری بر دولت ها فشار بیشتری جهت تضمین موثر حقوق ایشان در سطح بین- الملل وارد ساختند و لذا در جریان مذاکرات همایش اروگوئه در چهارچوب موافقت نامه عمومی راجع به تعرفه ها و تجارت (GATT) [3] مسأله نحوه حمایت یکسان در خصوص مالکیت فکری نیز مطرح شد.

نتایج این مذاکرات در موافقت نامه مربوط به جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (TRIPS) [4] در مراکش 1994 منعکس گردید که جهش کیفی عظیمی را در زمینه حقوق مالکیت فکری ایجاد نمود. با تشکیل سازمان تجارت جهانی (WTO) [5] تمامی کشورهای عضو این سازمان متعهد شدند که مقررات ملی خود را به گونه ای تغییر دهند که با قواعد مندرج در گات و موافقت نامه های آن از جمله موافقت نامه مربوط به جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (TRIPS) هماهنگ باشد. اما همچنان مشکلات عدم تعيين قانون حاکم و دادگاه صالح براي رسيدگي به اختلافات مربوط به چنين حقوقي به دلیل فقدان متن و دستورالعملی اختصاصی وجود داشت . امروزه این امر که مسائل مرتبط با حقوق مالکیت فکری نیازمند قاعده ی حل تعارض ویژه ای می باشد توسط اساتید حقوق بین الملل خصوصی و نظام های حقوقی مختلف مورد پذیرش واقع شده است. شاهد بر این مدعا آن که بسیاری از کشورها قواعد تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم بر موضوعات مرتبط با حقوق مالکیت فکری را در مواد قانونی جداگانه مورد بررسی قرار داده اند و در کشورهایی که قاعده ی حل تعارض خاصی برای این دسته از حقوق وضع نشده است. اساتید حقوق بین الملل خصوصی، این موضوعات را به صورت مجزا مورد بررسی قرار داده اند و قواعد حل تعارض حاکم بر این دسته از حقوق را مشخص نموده اند که این امر خود نمایانگر تشکیل دسته ارتباطی جدید به نام حقوق مالکیت فکری می باشد.

 

1- نقد ادبیات موضوع

در زمینه علم تعارض قوانین هرچند تحقیقات ارزشمندی در حقوق داخلی وجود دارد اما در رابطه با قانون حاکم و دادگاه صلاحیت دار در اختلافات ناشی از مالکیت فکری تحقیق و پژوهش در خور توجهی صورت نگرفته است. متأسفانه در حقوق ما،در رابطه با تعارض قوانین ناشی از دعاوی مرتبط با حقوق مالکیت فکری، کتابی که مستقلاً به این موضوع پرداخته باشد و یا آن را به عنوان یک بخش مهم و جداگانه از حقوق بين الملل خصوصی مورد توجه قرار داده باشد وجود ندارد. نویسندگان حقوق بین الملل خصوصی معمولاً در کتاب های خود در خصوص مسأله تعارض قوانین در این زمینه تنها به نگارش چند سطر اکتفا کرده اند. و در رابطه با آن یک حکم کلی داده اند و برخی از اساتید نیز در این باره نظری ابراز نداشته اند، در کل می توان گفت که به این موضوعات متناسب با اهمیتی که این بخش از حقوق دارا می باشد پرداخته نشده است و اگر نگوییم که هیچ مقاله ای در این رابطه نگاشته نشده است می توان گفت مقالاتی که مسأله تعارض قوانین در این دسته از مالکیت ها را موضوع پژوهش خود قرار داده باشند اندک و انگشت شمار می باشد.

در کشورهای صنعتی و توسعه یافته که به حمایت و رشد این گونه حقوق احساس نیاز شدیدتری می شود با کتب و مقالات وقوانین مطرحه ی بیشتری مواجه می شویم که موضوعات خود را تعیین قانون حاکم و دادگاه صالح بر حقوق مالکیت فکری قرار داده اند. با این همه حتی در حقوق کشورهای غربی نیز نسبت به میزان تألیفات در این زمینه احساس کمبود وجود دارد و از لحاظ کیفیتی نیز برخی نویسندگان حقوق بین الملل خصوصی نسبت به این مسأله که اکثر آثار موجود در این رابطه توسط اساتید حقوق مالکیت فکری نگاشته شده است ابراز تأسف نموده اند چرا که ایشان بیشتر مبانی وجودی این دسته از مالکیت ها را مورد لحاظ قرار می دهند و به قواعد موجود در حقوق بین الملل خصوصی توجه چندانی به عمل نمی آورند.[6]

 

1-W.R.Cornish, intellectual property, third edition, Sweet and Maxwell 1996. Para 1-03

2- Joshuas Gans, philip L wiliams and David Briggs, 2002: 5، para5

1-The General Agreement on Tariffs and Trade (GATT)

2-Agreement of Trade Related Aspects of Intellectual property Rights (TRIPS)

3-World Trade Organization (WTO)

1-Fawcett and Torremans, lntellectual property and Private international law, clarendon Press. Oxford 1998, Authours preface,para 17.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه .................................1

1-نقدادبیات موضوع ..........3

2-سوالات اصلی ................4

3-مفروضات ......................4

4-فرضیه ها ........................4

5-روش تحقیق ...................5

6-سازمانده ی تحقیق ..........5

 

 

فصل اول:کلیات

مبحث اول –تعریف تعارض قوانین و شرایط تحقق آن .....6

گفتار اول- تعریف تعارض قوانین ...................................6

گفتار دوم- شرایط تحقق تعارض قوانین ..........................6

الف- وجود عامل بیگانه .....7

ب- وجود تفاوت بین قوانین داخلی کشورها(شرط حقوقی)........................................7

ج- اغماض قانون گذار ملی (شرط سیاسی) .....................8

مبحث دوم- ماهیت نظام حقوقی تعارض قوانین،بین حوزه خصوصی و حوزه عمومی .............................10

گفتار اول- تعارض قوانین و منافع ملی ..........................10

گفتار دوم- ماهیت حقوقی مالکیت فکری .....................12

الف- جنبه خصوصی حق مالکیت فکری ......................12

ب- جنبه ی عمومی حق مالکیت فکری ........................13

 

 

فصل دوم: تعیین دادگاه صالح در اختلافات ناشی از مالکیت فکری

مقدمه ..............................17

مبحث اول-معیار عام تعیین دادگاه صالح ......................21

گفتار اول-اجرای اصل نسبت به اشخاص حقیقی ...........25

الف- اقامتگاه حقیقی ........25

ب- اقامتگاه انتخابی ..........26

گفتار دوم- اجرای اصل نسبت به اشخاص حقوقی .........27

گفتار سوم- اجرای اصل نسبت به اشخاصی که اقامتگاه مشخص ندارند.................29

مبحث دوم- معیارهای خاص تعیین دادگاه صالح ...........31

گفتار اول- تعیین دادگاه توسط قانون ............................31

الف- دعاوی راجع به قرارداد مالکیت فکری (دعاوی قراردادی).............................32

ب- دادگاه صالح در فرض صدور آرای اعلامی ............33

ج- دادگاه صالح در فرض دعوی متقابل .......................36

د- دادگاه صالح در فرض دعوی خوانده علیه شخص ثالث........................................39

ه- دادگاه صالح در فرض ادغام دعاوی مطروحه ............40

و- دادگاه صالح در فرض درخواست دادرسی فوری .....46

ز- دادگاه صالح برای تقدیم درخواست تامین دلیل .......49

گفتار دوم- انتخاب دادگاه صالح ..................................51

الف- انتخاب دادگاه صالح از سوی خواهان ..................51

1-دعاوی ناشی از عقد و قرارداد ...................................51

2- تعدد خواندگان ..........53

ب- توافق طرفین در گسترش دامنه ی صلاحیت ............55

ج- دادگاه صالح در فرض عدم اعتراض و یا عدم حضور خوانده............................60

1-فرض اول: ایراد به صلاحیت ....................................60

2-فرض دوم:عدم ایراد به صلاحیت ..............................62

3-فرض سوم: عدم حضور خوانده در دادگاه .................63

گفتار سوم- معیار صلاحیت انحصاری دادگاه ها در اختلافات ناشی از مالکیت فکری ...............................64

الف- دعاوی مصرف کننده ..........................................64

ب- دعاوی مربوط به اعتبار حق مالکیت فکری .............67

ج- دعاوی مربوط به نقض حق مالکیت فکری ..............70

نتیجه و پیشنهاد ..................74

فصل سوم: تعیین قانون حاکم در اختلافات ناشی از مالکیت فکری

مقدمه ...............................77

مبحث اول – روش های حل تعارض و توصیف حق مالکیت فکری......................79

گفتار اول – روش های حل تعارض ............................79

الف- روش اصولی ...........79

ب – روش حقوقی ..........82

ج- ارزیابی نظریه های حل تعارض ..............................82

گفتار دوم – دسته های ارتباط و توصیف حق مالکیت فکری...................................84

الف-دسته های ارتباط ......84

ب-توصیف ......................85

1-مالکیت داشتن حق مالکیت فکری ............................86

2-منقول یا غیر منقول بودن حق مالکیت فکری .............86

مبحث دوم – تمایز موضوعات قرار دادی از غیر آن و قانون حاکم بر اعتبار شکلی قرار دادهای مالکیت فکری .........................88

گفتار اول- تمایز موضوعات قرار دادی از غیر آن .........88

الف- موضوعات غیر قرار دادی حق مالکیت فکری ......88

ب – موضوعات قرار دادی حق مالکیت فکری .............89

گفتاردوم- قانون حاکم بر اعتبار شکلی قرار داد ها ی مالکیت فکری.....................90

مبحث سوم - بررسی کنوانسیون رمI و رابطه با قانون حاکم بر قرار دادهای مربوط به حق مالکیت فکری ....93

گفتاراول- کنوانسیون رم راجع به قانون حاکم بر تعهدات قرار دادی......................93

الف- قانون منتخب طرفین 94

ب – قانون حاکم بر قرار داد در صورت عدم تعیین قانون.........................................96

گفتاردوم- به کارگیری ماده 4 کنوانسیون رم 1980 برای تعیین قانون حاکم برقرارداد حق مالکیت فکری ...........98

الف- قراردادهای ساده ....99

ب – قراردادهای پیچیده 100

1-قانون کشور اقامتگاه دائمی دارنده حق ....................100

2- قانون کشور اقامتگاه دائمی انتقال گیرنده ...............102

3- قانون کشور حمایت کننده ....................................103

مبحث چهارم -قانون حاکم براختلافات قراردادی ناشی از مالکیت فکری در حقوق

بین الملل خصوصی ایران .108

گفتار اول- امری یا تخییری بودن قاعده مندرج در ماده 968 قانون مدنی.............108

الف-نظریه ی نخست: ماده 968 قانون مدنی حاوی یک قاعده ی امری است..........109

ب-نظریه ی دوم: ماده 968 قانون حاوی یک قاعده ی تخییری و تفسیر.................112

گفتار دوم-ماهیت مقررات مربوط به حق مالکیت فکری از لحاظ آمره بودن و نظم عمومی ......113

الف- تشخیص ماهیت مقررات مر بوط به حق مالکیت فکری از لحاظ آمره

بودن ..............................113

ب – نظم عمومی ..........115

گفتار سوم- ناهماهنگی ماده ی 968 قانون مدنی با روند حقوقی عصر حاض....116

نتیجه و پیشنهاد ...............119

مبحث پنجم- قانون حاکم در اختلافات ناشی از تعهدات غیر قرار دادی..................120

گفتار اول -مفهوم قانون کشور حمایت کننده در دعاوی نقض حق مالکیت فکری.123

گفتاردوم-تاثیر توافق طرفین در رابطه با انتخاب قانون حاکم بر دعاوی نقض مالکیت فکری ............125

گفتا رسوم- قانون حاکم نسبت به نقض حق مالکیت فکری در چند کشور

مختلف.127

الف- نظریه اعمال قانون مقر دادگاه ............................128

ب –نظریه ی اعمال قانون محل ارتکاب فعل زیان بار .131

ج- نظریه ی تلفیقی ........134

مبحث ششم-قانون حاکم بر اختلافات ناشی از حق مالکیت فکری در حقوق ایران . ..........136

گفتار اول -نقض حق مالکیت فکری ثبت شده در ایران قلمرو سرزمینی ایران قلمرو سرزمینی ایران و خارج از ایران 138

الف- نقض حق مالکیت فکری ایرانی در قلمروایران ...138

ب – نقض حق مالکیت فکری ایرانی در خارج ازایران 139

گفتار دوم -نقض حق مالکیت فکری خارجی در ایران و در خارج ایران............140

الف-نقض حق مالکیت فکری خارجی در ایران ........140

ب –نقض حق مالکیت فکری خارجی در خارج از ایران........................................140

نتیجه و پیشنهاد ...............141