مسئولیت مدنی پیمانکار ساختمان در نظام حقوقی ایران

مسئولیت مدنی پیمانکار ساختمان در نظام حقوقی ایران

1-بیان مساله

هر کجا که شخص ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد، بحث مسئولیت مدنی وی مطرح می شود. مسئولیت شخص نسبت به جبران خسارت ناشی از اعمال خود قاعده ای طبیعی و موافق قاعده است. بر مبنای این مسئولیت، رابطه دینی ویژه ای بین زیان دیده و مسئول به وجود می آید. در حقوق ایران در ذیل تسبیب سه موضوع خاص در سه ماده 333 تا 335 قانون مدنی مطرح شده است. اول مسئولیت مالک دیوار یا عمارت یا کارخانه، دوم مسئولیت مالک متصرف حیوان و سوم مسئولیت ناشی از تصادم وسائل نقلیه. در همه این موارد مسئولیت مبتنی بر تقصیر است.

بنابراین اگر خسارت از عیبی حاصل شود که مالک از آن آگاه نبوده و یا خسارت از عدم مواظبت مالک تولید نشده باشد، مسئولیتی برای مالک نخواهد بود. به دیگر سخن، اگر خسارت ناشی از عیبی باشد که مالک از آن آگاه بوده یا ناشی از عدم مواظبت مالک باشد، مالک چون مرتکب تقصیر شده، مسئول خواهد بود. اهمیت مسئولیت مدنی برای مالک، مهندسان طراح و سازندگان ابنیه و ساختمان‌ها و شناخت عواقب پیش روی آنها در صورت بروز خسارت می باشد و باید همراه به این مسأله توجه داشته باشند.

مسئولیت مدنی در حوزه ساخت و ساز می تواند مسائل مختلفی را در بر گیرد. قانون مدنی ایران در ماده 333، مالک بنا را که ممکن است پیمانکار باشد مسئول خسارت ناشی از خراب شدن دیوار یا عمارت یا کارخانه معرفی کرده است. اما چالش در آنجاست که این ماده تعریفی از ویرانی ارائه نکرده است و در هیچ یک از تألیفات حقوقی در زمینه مسئولیت مدنی در ساخت و ساز این مفهوم مورد توجه قرار نگرفته و شاید تصور شده که این مفهوم به اندازه کافی روشن است و نیازی به تعریف ندارد. آنچه روشن است تفسیر و روشن ساختن این گونه مسائل مبهم به واسطه اصول و قواعد حقوقی ممکن است که در این پایان نامه به بحث در مورد آن خواهیم پرداخت.

اما یکی از مشکلات آن است که ماده 333 قانون مدنی منحصراً ناظر به مسئولیت مالک بنا در صورت ویرانی آن است اما مسئولیت را نمی توان تنها به این مورد ناظر دانست و مسلماً با توجه به صراحت ماده مذکور نمی توان حکم ماده را با تفسیر موسع به سایر زیان های ناشی از بنای معیوب در غیرمورد ویرانی سرایت داد.همچنین باید توجه داشت که خسارات ناشی از ویرانی بنا، به طور معمول بر مالک تحمیل می شود در حالی که خسارات ناشی از عیوب بنا، ممکن است بر شخصی غیر از مالک به عنوان نگهبان تحمیل شود.

در حقوق ایران مسئولیت مدنی بنا در اصل، بر پایه تقصیر استوار است و گرایش به عنصر تقصیر در قانون مسئولیت مدنی سال 1339 نیز حفظ شده و تقصیر مالک بنا، با توجه به ماده 333 قانون مدنی و این که مسئولیت مالک بنا از مصادیق تسبیب به شمار می آید شرط اصلی مسئولیت محسوب می شود. اما باید دانست که این عیب به طور مطلق نمی تواند سبب مسئولیت محسوب شود. قانون مدنی ایران در ماده 333 به صراحت از تقصیر متصرف یاد کرده که بدواً به نظر می‌رسد در مورد مالک، ویرانی بنا نیز مفروض باشد. علاوه بر موارد گفته شده به نظر می رسد هنوز در موارد بسیاری به قواعد عام مسئولیت مدنی در حوزه ساخت و ساز مراجعه می شود. به عبارت دیگر قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339 در این حوزه راهگشاست. در این خصوص باید به تدوین قانون خاصی در این زمینه همت شود.

ابهامی که در این حوزه به نظر می رسد این است که مسئولیت مدنی در ایران در هر مورد تابع قواعد دقیقی نیست و با توجه به نهادهای قدیمی فقهی نمی توان نیازهای موجود را رفع نمود. بنابراین باید با توسل به حقوق تطبیقی و ارائه تفسیرهای نو از فقه به حل مشکلات پرداخت. به طور خاص می توان پرسش هایی را در این حوزه مطرح ساخت.

2-پیشینه پژوهش

در خصوص مسئولیت مدنی پیمانکار تا به حال تحقیق مستقلی در نظام حقوقی ایران صورت نگرفته است و از این رو به نظر می رسد انجام این پژوهش به دلیل آنکه برای اولین بار انجام می شود بدیع باشد.

3-ضرورت و اهداف تحقیق

اهمیت پیمانکار و مسئولیت مدنی وی و به ویژه نقشی که در زندگی بشر و تحول آن داشته اند بر کسی پوشیده نیست. اما با وجود تمام مزایایی که ساخت و ساز در زندگی بشر داشته، پیامدهای ناگواری نیز برای انسان رقم زده است. به طوری که حوادث ناشی از این وسائل در زمره سرگرمی های اسفبار زندگی انسان قرار گرفته و یکی از مهمترین عوامل مرگ و میر در سطح جهانی به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته مانند ایران است. در این راستا نگارنده با هدف تبیین دقیق موضوع و ضرورت های بحث این موضوع را انتخاب کرده است.

عنوان فهرست مطالب صفحه

1-بیان مساله. ۱

2-پیشینه پژوهش... ۳

3-ضرورت و اهداف تحقیق.. ۳

4-سوالات تحقیق.. ۴

5-فرضیه های تحقیق.. ۴

6-اهداف تحقیق.. ۴

7-روش تحقیق.. ۵

8-ساختار تحقیق.. ۶

فصل اول- کلیات و مفاهیم

1-1-مفهوم و شرایط مسئولیت مدنی.. ۷

1-1-1-مسئولیت مدنی.. ۸

1-1-2-مسئولیت کیفری.. ۸

1-2-تئوریهای مرتبط با مسئولیت مدنی.. ۹

1-2-1-نظریه تقصیر. ۹

1-2-2-نظریه خطر. ۱۰

1-2-3-نظریه مختلط.. ۱۲

1-3-شرایط ضرر قابل جبران. ۱۳

1-3-1-وجود ضرر. ۱۳

1-3-2-ضرر مسلم باشد. ۱۴

1-3-3-ضرر مستقیم باشد. ۱۵

1-3-4-ضرر جبران نشده باشد. ۱۶

1-4-بررسی فعل زیانبار. ۱۶

1-4-1-فعل زیانبار. ۱۶

1-4-2-نامشروع بودن فعل.. ۱۷

1-5- بررسی اجتماع اسباب... ۱۸

1-5-1-برابری اسباب... ۱۸

1-5-2-سبب نزدیک و بی واسطه. ۱۹

1-5-3-سبب مقدم در تأثیر. ۲۰

1-5-4-سبب متعارف و اصلی.. ۲۱

1-6- مفهوم پیمانکار و واژه های مرتبط.. ۲۲

1-6-1-پیمانکار. ۲۲

1-6-2-کارفرما۲۴

1-6-3- مهندس ناظر. ۲۵

فصل دوم- مبنا و قلمرو مسئولیت مدنی پیمانکار

2-1-مبنای مسئولیت مدنی پیمانکار. ۲۷

2-1-1-مسئولیت قراردادی.. ۲۷

2-1-2-مسئولیت خارج از قرارداد. ۲۹

2-2-قلمرو مسئولیت مدنی پیمانکار. ۳۳

2-2-1-مسئولیت مدنی پیمانکار در رابطه با تخلف از مقررات قانونی.. ۳۳

2-2-2-مسئولیت مدنی پیمانکار در رابطه با حسن اجرای کارهای موضوع قرارداد. ۳۷

2-2-3-مسئولیت مدنی پیمانکار در ساخت بنا یا پرداخت قیمت... ۳۹

2-2-4-مسئولیت مدنی پیمانکار به واسطه استفاده نادرست از مصالح.. ۴۱

2-2-5-خسارت و صدمات بدنی ناشی از خطای پیمانکار ساختمان. ۴۲

2-2-6-مسئولیت مدنی پیمانکار نسبت به تصرف ملک در املاک مجاور. ۴۵

2-2-7-مسئولیت مدنی پیمانکار در حوزه تخریب و انهدام. ۴۶

2-2-8-مسئولیت مدنی پیمانکار به واسطه مغایرت و خطا۴۷

2-2-9-مسئولیت مدنی پیمانکار در عدم محافظت از اشیاء. ۴۹

2-2-10-مسئولیت مدنی پیمانکار نسبت به کارکنان خود. ۵۱

2-2-11-مسئولیت مدنی پیمانکار در عدم تهیه ملزومات ضروری کارگاه۵۲

2-2-12-مسئولیت مدنی پیمانکار در عدم رعایت تعهد به ایمنی.. ۵۳

2-2-13-مسئولیت مدنی پیمانکار در عدم استفاده از نیروی متخصص.... ۵۸

2-3-آثار مسئولیت در روابط بین کارفرما و پیمانکار. ۶۰

2-3-1-جمع میان مسئولیت کارفرما و پیمانکار. ۶۱

2-3-2-امکان رجوع کارفرما به پیمانکار. ۶۲

2-4-مسئولیت مدنی مالک بنا۶۳

2-4-1-خاستگاه تاریخی موضوع. ۶۳

2-4-2-تعریف و مفهوم بنا۶۴

2-4-2-1-حقوق ایران. ۶۵

2-4-2-2-حقوق فرانسه. ۶۶

2-4-2-3-دکترین حقوقی ۶۸

2-4-2-4-مفهوم بناء در حقوق اسلام. ۷۰

2-4-3-مصادیق بناء. ۷۱

2-4-4-مصادیق خارج از تعریف بناء. ۷۳

2-4-4-1-زمین.. ۷۳

2-4-4-2-اشیاء متحرک منصوب به ساختمان. ۷۵

2-4-4-3-سازه متحرک و ثابت... ۷۶

2-4-4-4-سازه های مهم و جزیی.. ۷۶

2-5-فروریزی بنا۷۷

2-5-1-مفهوم فروریزی در حقوق ایران. ۷۹

2-5-2-بناهای در معرض فروریزی.. ۸۰

2-5-3-دیوارهای مشترک.. ۸۳

2-5-4-تخریب دیوار در حال فروریزی.. ۸۳

2-5-5-الزام به رفع خطر. ۸۴

2-6-عیب ساخت یا فقدان حفاظت... ۸۵

2-6-1-عیب ساخت... ۸۸

2-6-2-عدم تناسب با هدف از ساخت... ۸۹

2-6-3-عدم رعایت اصول فنی.. ۹۰

فصل سوم-مقایسه مسئولیت مدنی پیمانکار و ناظر ساختمان

3-1-ناظر ساختمان و مسئولیت مدنی منتسب به آن. ۹۲

3-1-1-تعهدات کارفرما۹۳

3-1-2-تعهدات مهندس ناظر. ۹۴

3-1-3-تعهدات و الزامات قانونی مهندس ناظر. ۹۵

3-2-امکان رجوع پیمانکار به مهندس ناظر. ۹۵

3-3- تعهدات و وظایف مهندس ناظر. ۱۰۰

3-3-1-کفایت اطلاعات منعکس در نقشه های اجرایی ۱۰۰

3-3-2-مسائل ناشناخته طراحی.. ۱۰۳

3-3-3-نظارت متناوب و مستمر بر اجرای ساختمان. ۱۰۵

3-3-4-مراحل نظارت متناوب... ۱۰۶

3-3-4-1-تخریب و گود برداری.. ۱۰۶

3-3-4-2-نظارت بر پی سازی.. ۱۰۶

3-3-4-3-نظارت بر عملیات ساختمانی اجرای سازه های باربر ۱۰۷

نتیجه گیری و پیشنهادات... ۱۰۹

فهرست منابع و مآخذ. ۱۱۴