تأثير تركيب تنوع هيات مديره بر كيفيت گزارشگري مالي و ريسك در شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

تأثير تركيب تنوع هيات مديره بر كيفيت گزارشگري مالي و ريسك در شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

1-1 مقدمه

يك شركت ، تحت هدايت و رهبري اعضاي هيات مديره اش اداره مي شود سپس هدايت و رهبري از هيات مديره[1] به مدير عامل و از مدير عامل به مديران ارشد ، به منظور مديريت و سازماندهي كارهاي روزانه شركت ، انتقال مي يابد. بدين ترتيب ، هيات مديره به نمايندگي از سوي سهامداران شركت ، كار نظارت و كنترل بر شركت را انجام مي دهد.در حالي كه حاكميت شركتي مؤثر و كارآمد مسئول تمام كساني است كه با ذينفعان ارتباط برقرار مي كنند، اين هيات مديره است كه در رأس امور، مسئوليت هماهنگي را بر عهده دارد و از وجود فرهنگ و فضاي مناسب در سيستم اطمينان حاصل مي كند.

كليد ايجاد يك حاكميت شركتي مؤفق ،اطمينان از گسترش اصول پايداري، مسئوليت، پاسخگويي، انصاف، شفاف سازي و اثربخشي در سازمان است. امروزه با بروز تغييرات مداوم در سبد ذينفعان سازمان ها و از طرفي پوياي هاي حاكميتي موجود در فضاي كسب و كار، تغييرات گسترده اي در سطوح حاكميتي و رهبري سازمان ها رخ داده است. هيات مديره ها يكي از اركان حاكميت در سازمان هاي امروزي به شمار مي روند كه بيشتر از آنها به عنوان اهرم اجرايي اصول حاكميتي سازماني و مسئول نظارت و سياست گذاري در شركت ها ياد مي شود. (هوس[2]،2007).

اعضاي هيات مديره ها بيشتر توسط مالكان سهام انتخاب مي شوند، در حالي كه در برخي سيستم هاي حاكميتي نوين، مجموعه نظرات كاركنان، نهادهاي دولتي، سرمايه گذاران و عرضه كنندگان نيز در انتخاب آنان تأثير گذار است. اثربخشي هيات مديره مستقيماً به ارتباطات بين اعضاي هيات مديره ، بين هيات مديره و مديريت اجرايي و بين هيات مديره و ساير ذينفعان مرتبط است.دليل اين موضوع، آن است كه مسئوليت هاي اصلي هيات مديره يعني فراهم كردن هدايت و نظارت، روي رفتار سايرين تأثير مي گذارد. اين تأثير و نفوذ مي تواند به طور مناسبي اعمال شود تنها اگر تصميمات به شكلي شفاف و متقاعدكننده اعلام شوند. بنابراين اعضاي هيات مديره كه مسئول تصويب موضوعات مهمي مانند راهبرد ، انتصاب مديران رده بالا و ريسك پذيري شركت هستند ، بصورت جمعي تصميم مي گيرند. بنابراين، صميميت، دقت و صحت ارتباطات در درون هيات مديره، كيفيت تصميم گيري جمعي را بهبود مي بخشد.

در تعريف هيات مديره ها مي توان اين گونه عنوان كرد كه هيات مديره ها غالباً گروهي از افرادي هستند كه حق نظارت ،كنترل، سياست گذاري هاي كلان و "حاكميت " بر يك سازمان خاص را در اختيار دارند (هلمس[3]،2005). اين مجموعه از افراد (در قالب يك تيم كاري اثربخش) مي بايست سلامت سازماني را در حوزه هاي متنوعي همچون عملكرد مالي مناسب شركت، قانوني بودن فعاليت ها، تناسب فرايندها و اقدامات صورت پذيرفته سازماني با اهداف راهبردي سازمان را تضمين كنند.

بر اساس تعريفي ازاينگلي و وان دروالت [4](2003) ، تركيب هيات مديرها به مجموعه اي از منابع انساني اطلاق مي گردد كه بر اساس تخصص، تجربه و دانش آنان در مورد مسائل سازمان، براي خلق ارزش افزوده اي جمعي براي سازمان گرد هم آمده اند. نكته كليدي در تركيب اثربخش هيات مديره، حصول اطمينان از اين امر است كه افرادي صندلي هاي تصدي عضويت در هيات مديره را تصاحب كنند كه از مهارت، تجربه و دانش كافي به منظور تحليل مسائل سازمان و چاره جويي براي پاسخگويي آنها برخوردار باشند. نادلر و همكارانش(1389) معتقدند كه براي ايجاد تركيبي بهينه در هيات مديره و انتخاب اعضايي مناسب مي بايست سه عنصر كليدي ويژگي هاي فردي، مسئوليت نمايندگي و مجموعه مهارت ها و تجارب اعضاء مدنظر قرار گيرد.(لگزیان و همکاران،1390).

1-2 موضوع و مسأله تحقیق

اساسی ترین و مهمترین مکانیزیم حاکمیت شرکتی ، هیات مدیره است که در ادبیات حاکمیت شرکتی و در کشورهای توسعه یافته و نوظهور بسیار به آن پرداخته شده و مورد توجه بوده است. آنچه در مبحث هیات مدیره در مرکز توجه بوده است ویژگی های آن است که ترکیب ، خصوصیات ، ساختار و فرایند را در بردارد.

در اين پژوهش سعي بر اين است كه تأثير تركيب تنوع هيات مديره بر كيفيت گزارشگري مالي و ريسك شركت مورد بررسي قرار گيرد. بنابراين،پرسش اصلي كه اين تحقيق به دنبال يافتن پاسخ براي آن مي باشد، به اين صورت است كه چه تركيبي از هيات مديره بر كيفيت گزارشگري مالي و ريسك تاثير مي گذارد؟

1-3 اهداف و ضرورت پژوهش

در طول سال هاي اخير، در بحث هاي عمومي و در تحقيقات دانشگاهي تركيب تنوع در هيات مديره به يك موضوع پرطرفدار تبديل شده است. (پیتر و همکاران، 2012).هيات مديره مهم ترين عامل دركنترل و نظارت بر مديريت شركت و محافظت از منافع سهامداران قلمداد مي شود.(فاما و جنسن،1983).

بررسي مباني نظري و اهداف گزارشگري مالي مبين اين موضوع است كه يكي از اهداف گزارشگري مالي كمك به سرمايه گذاران و اعتباردهندگان براي پيش بيني جريان هاي نقدي آتي است. در بسياري از تحقيقات از قبيل بيمن و وركچيا[5] (1996)، فيرفيلز[6] و ديگران(1996)، ادمتي و پليدرر[7](2000)، بارث و ديگران[8](2001)، ايسلي و اوهارا[9] (2003)و ميخائيل و ديگران[10](2003)، دقت اطلاعات مالي بعنوان معيار اندازه گيري كيفيت گزارشگري مالي مورد استفاده قرار گرفته است. دقت اطلاعات مالي بيانگر توانايي اجزاي سود تعهدي حسابداري براي پيش بيني جريان هاي نقدي موردانتظار آينده مي باشد.بنابراين بالا بودن دقت و توان پيش بيني كنندگي اجزاي سود تعهدي از شاخص هاي تعيين محتواي اطلاعاتي و كيفيت بالاي گزارشگري مالي مي باشد.(كوهن[11]،2004).

به منظور حفظ و پايداري حاكميت شركتي و دستيابي به موفقيت كسب و كار، مديريت ريسك بايد نظام مند اجرا شود. به همين دليل، اين نكته كه مديريت ریسك مي بايست در نگرش مديران نسبت به كسب و كار منعكس شده و در همه ي فرايندهاي كسب و كار نهادينه شود، حائز اهميت است. نقش هيات مديره، اطمينان يافتن از اين موضوع است كه روندهايي كه توسط مديريت در اين حيطه ايجاد شده اند، درست، صحيح و قابل اعتماد مي باشند.براي انجام مديريت ريسك، هيات مديره به موارد ذيل احتياج دارد:(امیدوار،1391).

1. آمادگي ذهني : شناسايي ريسك ها احتياج به فهم درست و صحيحي از صنعت و پويايي هايي رقابتي و روندهاي اجتماعي، اقتصادي ، سياسي ، تكنولوژيكي و زيست محيطي دارد. رشد و ارتقاي پيش بيني درست ، نه تنها به دامنه ي وسيعي از منابع اطلاعاتي نياز دارد، بلكه همچنين محتاج به برنامه هاي عملياتي جايگزين است كه بر اساس روش تجزيه و تحليل طرح ها و شبيه سازي تهيه شده باشند.(همان منبع).

2. به اشتراك گذاري ريسك : دلايل شكل گيري سرمايه گذاري مشترك در پروژه هاي بزرگ نه تنها شامل جمع آوري منابع مالي مي شود، بلكه سهيم شده در ريسك موجود را نيز در بر مي گيرد. ريسك ها نه تنها با شركاي سرمايه گذار بلكه همچنين با مشتريان و تأمين كنندگان مي توانند به اشتراك گذاشته شوند. .(همان منبع).

3. تنوع : يكي از دلايل كليدي در پيدايش بيشتر شركت هاي هلدينگ در بازارهاي در حال ظهور( جايي كه ريسكهاي اقتصادي و اجتماعي بزرگتر هستند) تنوع ريسك است.كليد برخورداري از يك تنوع ريسك خوب، فعاليت كردن در صنايع مختلفي است كه چرخه ي كسب و كارشان همبستگي كمي با يكديگر دارند. .(همان منبع).

4. تدبير مالي : استفاده بهينه از نسبت كمتر بدهي / خالص موجودي، تأكيد بر دارايي نقدي و يا كاهش ناهماهنگي هاي ارزي يا دوره هاي زماني در ترازنامه، ابزارهايي هستند كه عموماً دربازارهاي در حال ظهور بسيار پرنوسان و ناپايدار، محتاطانه به كار گرفته مي شوند. .(همان منبع).

محاسبه ريسك هاي بالقوه و احتمال مقابله با آنها بايد به طور مرتب در دستور كار هيات مديره قرار گيرد.در دنياي كسب و كار، ريسك ها ممكن است در سه طبقه مورد تحليل قرار گيرند:

1) ريسك هاي مالي

2) ريسك هاي عملياتي

3) ريسك هاي راهبردي ، ريسك هاي راهبردي به نوبه ي خود ممكن است به هفت گروه دسته بندي شوند:

1. ريسك پروژه
2. ريسك مشتري
3. ريسك تغيير مديريت
4. ريسك رقيب
5. ريسك اعتباري
6. ريسك ساختار صنعت
7. ريسك اقتصادي

معمولاً هيات مديره ها ريسك هاي مالي مانند سطح اعتباري مشتريان يا موجودي را مكرراً پيگيري مي كنند. با اين حال، بازنگري نظامند همه ريسك هاي بالقوه و همه برنامه هاي كاهش ريسك از نشانه هاي عملكرد مناسب هيات مديره است..(همان منبع).

با توجه به اينكه هيات مديره و موضوعات مرتبط با آنها چندان مورد توجه محققان داخل كشور قرار نگرفته است از اين رو اين موضوع محقق را بر آن داشت تا تأثير بين تركيب تنوع هيات مديره و كيفيت گزارشگري مالي و ريسك را مورد بررسي قرار دهد.

1-4 پرسش پژوهش

آیا ترکیب تنوع هیات مدیره بر کیفیت گزارشگری مالی و ریسک تاثیر دارد؟

1-5 فرضیه های پژوهش

1. بين اندازه هيات مديره و كيفيت گزارشگري مالي رابطه معنادار وجود دارد.
2. بين استقلال هيات مديره و كيفيت گزارشگري مالي رابطه معنادار وجود دارد.
3. بين رشته تحصيلي اعضاي هيات مديره و كيفيت گزارشگري مالي رابطه معنادار وجود دارد.
4. بين سوابق شغلي اعضاي هيات مديره و كيفيت گزارشگري مالي رابطه معنادار وجود دارد.
5. بین دانش مالی اعضای هیات مدیره و كيفيت گزارشگري مالي رابطه معنادار وجود دارد.
6. بين اندازه هيات مديره و ریسک رابطه معنادار وجود دارد.
7. بين استقلال هيات مديره و ریسک رابطه معنادار وجود دارد.
8. بين رشته تحصيلي اعضاي هيات مديره و ریسک رابطه معنادار وجود دارد.
9. بين سوابق شغلي اعضاي هيات مديره و ریسک رابطه معنادار وجود دارد.
10. بین دانش مالی اعضای هیات مدیره و ریسک رابطه معنادار وجود دارد.

فهرست مطالب :

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه................ 2

1-2 موضوع ومسأله تحقیق ................ 3

1-3 اهداف و ضرورت پژوهش ............ 3

1-4 پرسش پژوهش 5

1-5 فرضیه‏‎های پژوهش ...................... 5

1-6 روش شناسی پژوهش .................. 6

1-6-1 نوع پژوهش .. 6

1-6-2 نحوه جمع‏آوری اطلاعات ........ 6

1-6-3 تجزیه و تحلیل داده‏ها ........... 6

1-6-4 جامعه آماری 7

1-6-5 نمونه آماری . 7

1-6-6 تعریف متغیرها ........................ 7

1-6-7 قلمرو پژوهش ......................... 9

1-7 چهارچوب نظری پژوهش............. 9

1-8 نوآوری تحقیق.. 11

1-9 تعریف اصطلاحات کلیدی............. 12

1- 10 استفاده کنندگان از نتایج پژوهش......................... 13

1- 11 ساختار کلی پژوهش................... 13

1-12 خلاصه فصل.... 14

 

 

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

 

2-1 مقدمه ............... 16

2-2 مبانی نظری پژوهش .................... 16

2-2-1 حاکمیت شرکتی .................... 16

2-2-2 هیات مدیره 17

2-2-2-1 سیر تحول زمانی ترکیب هیات مدیره .......... 17

2-2-2-2ترکیب هیات مدیره............. 18

2-2-2-2-1 اثر ترکیب هیات مدیره و جنبه های آن بر اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش ها................. 19

2-2-2-2-2 اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش استراتژیک.................... 19

2-2-2-2-3 اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش نظارتی........................... 19

2-2-2-2-4 اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش خدماتی.......................... 20

2-2-2-2-5 اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش تأمین منابع................... 20

2-2-2-2-6 اثر ترکیب هیات مدیره و جنبه های آن بر عملکرد شرکت 20

2-2-2-2-7 اثر اندازه هیات مدیره بر عملکرد شرکت 20

2-2-2-2-8 اثراستقلال اعضای هیات مدیره بر عملکرد شرکت............. 21

2-2-2-2-9 اثر چند عضویتی بودن اعضای هیات مدیره بر عملکرد شرکت...................... 21

2-2-2-2-10 اثر جنبه های ترکیب هیات مدیره بر یکدیگر .................. 21

2-2-2-3 ویژگی های اعضای هیات مدیره ................... 22

2-2-2-4 وظایف هیات مدیره ........... 24

2-2-2-5 اندازه هیات مدیره.............. 25

2-2-2-6 استقلال هیات مدیره.......... 27

2-2-2-7 جلسات هیات مدیره......... 28

2-2-2-7-1انواع جلسات هیات مدیره.......................... 28

2-2-2-8 دانش مالی هیات مدیره..... 30

2-2-2-9 جدایی نقش رئیس هیات مدیره و مدیرعامل 30

2-2-2-10 کیفیت ارتباطات................ 31

2-2-2-11 حوزه عملکردی هیات مدیره ها در سازمان. 32

2-2-2-11-1 تعیین چشم انداز، رسالت و سمت وسوی استراتژیک سازمان....................... 33

2-2-2-11-2 نظارت بر اجرای استراتژی ها و عملکرد تیم اجرایی مدیریت....................... 33

2-2-2-11-3 بالنده سازی و ارزیابی مدیرعامل، انتخاب و جایگزینی..... 34

2-2-2-11-4 بالنده سازی سرمایه های انسانی............. 34

2-2-2-11-5 نظارت بر عملکرد حقوقی، اخلاقی و حاکمیتی سازمان..... 35

2-2-2-11-6 مدیریت بحران.............. 35

2-2-2-11-7 تأمین منابع سازمانی.... 36

2-2-2-12 عوامل مؤثر بر ترکیب هیات مدیره و جنبه های مختلف آن.. 36

2-2-2-12-1 عوامل شرکتی............... 36

2-2-2-12-2 عوامل فرهنگی............ 37

2-2-2-12-3 عوامل بازاری............... 37

2-2-2-12-4 عوامل حاکمیتی........... 38

2-2-2-12-5 عوامل قانونی............... 38

2-2-13 کیفیت گزارشگری مالی........ 38

2-2-14 ریسک........ 42

2-2-14-1 نقش هیات مدیره در مدیریت و کنترل ریسک....................... 43

2-3 پیشینه پژوهش........................... 44

2-3-1 پژوهش های خارجی............... 44

2-3-2 پژوهش های داخلی................ 53

2-4 خلاصه فصل .... 58

 

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه ............... 60

3-2 موضوع و مسأله تحقیق .............. 60

3-3 روش شناسی تحقیق................... 61

3-4 قلمرو تحقیق.... 61

3-4-1 قلمرو زمانی تحقیق ................ 61

3-4 -2 قلمرو مکانی تحقیق ............. 62

3-5 جامعه و نمونه آماری .................. 62

3-6 روش گردآوری اطلاعات ............. 62

3-7 متغیرهای پژوهش ...................... 63

3-7-1 متغیرهای مستقل ................... 63

3-7-2 متغیرهای وابسته .................. 64

3-7-3 متغیرهای کنترلی ................. 65

3-8 فرضیات تحقیق........................... 66

3-9 روش تجزیه و تحلیل داده ها...... 68

3-9-1 انواع داده ها. 69

3-9-1-1 مزایای استفاده از داده های تابلویی...............70

3-9-2 تجزیه و تحلیل همبستگی .... 70

3-9-2- 1 ضریب همبستگی ............. 70

3-9-2-2 ضریب تعیین...................... 71

3-9-3 آزمون F ..... 71

3-9-4 تصمیم‎گیری برای رد یا پذیرش فرضیه ............ 72

3-10 خلاصه فصل ...

73

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‎ها

 

4-1 مقدمه ............... 75

4-2 آمار توصیفی ... 76

4-3 آمار استنباطی 76

4-4 برآورد کیفیت گزارشگری مالی .. 77

4- 5 مدل اول.......... 77

4-5-1 ضریب همبستگی ................... 79

4-5-2 آزمون ایستایی ...................... 80

4-5-3 آزمون چاو.. 81

4-5-4 برازش مدل.. 81

4-5-5 بررسی پیش فرض های مدل.. 83

4-5-5-1 آزمون مستقل بودن خطاها 84

4-5-5-2 آزمون ثابت بودن واریانس خطاها................. 84

4-5-5-3 آزمون نرمال بودن خطاها..85

4-5-5-4 بررسی نرمال بودن متغیر وابسته................. 86

4- 6مدل دوم........... 87

4-6-1 ضریب همبستگی ................... 87

4-6-2 آزمون ایستایی ....................... 89

4-6-3 آزمون چاو .. 90

4-6-4برازش مدل.. 90

4-6-5بررسی پیش فرض های مدل... 92

4-6-5-1آزمون مستقل بودن خطاها. 92

4-6-5-2آزمون ثابت بودن واریانس خطاها.................. 93

4-6-5-3آزمون نرمال بودن خطاها...94

4-6-5-4بررسی نرمال بودن متغیر وابسته................... 95

4-7 خلاصه فصل ....

97

فصل پنجم: بحث و نتیجه‏گیری

 

5-1 مقدمه ............... 99

5-2 خلاصه پژوهش 99

5-3 نتیجه‏گیری ..... 103

5-4 محدودیت در تعمیم نتایج تحقیق..........................105

5-5 پیشنهادات ناشی از یافته‏های پژوهش ..................105

5-6 پیشنهادات برای تحقیقات آتی .. 106

5-7 خلاصه فصل ................................

107

منابع و مآخذ ............ 108

پیوست ..................... 116